Słowniczek przyrodniczo-ekologiczny
wiedza przydatna w konkursach ekologiczno-przyrodniczych
Antropogeniczny - będący wynikiem działań człowiekaAbisalna strefa w oceanie- strefa głębinowa
Antropopresja - całość planowych i bezplanowych działań ludzkich, wywołujących zamierzone
i niezamierzone zmiany w przyrodzie
Autotrofizm-samożywność. Ze względu na rodzaj wykorzystywanej energii autotrofy dzielimy na:
•fotoautotrofy (rośliny wyższe, bakterie purpurowe, bakterie zielone, sinice, niektóre pierwotniaki, glony)
•chemoautotrofy (bakterie nitryfikacyjne, bakterie siarkowe, bakterie żelazowe, bakterie metanowe, itp.)
Ateles – rodzaj nadrzewnych małp szerokonosych z rodziny czepiakowatych. Obejmuje 7 gatunków zamieszkujących gęste lasy Ameryki Środkowej i Południowej – od Meksyku po dorzecze Amazonki
Batrachologia- nauka o płazach
Baktrian -wielbłąd dwugarbny, dromader- jednogarbny
Bezkręgowce- nie mają kręgosłupa lub posiadają kręgosłup, szkielet zewnętrzny np. muszlę, chitynowy pancerz np. obleńce, płazińce, pierścienice, stawonogi: owady, pajęczaki, skorupiaki; mięczaki: ślimaki, małże, ośmiornice, kałamarnice. Do bezkręgowców należy 97–99% współcześnie występujących zwierząt. Liczba opisanych gatunków przekracza 1 milion.
Białowieski P. N. najstarszy park narodowy w Polsce (1932)
Bielik –ptak z rodziny jastrzębiowatych, logo Wolińskiego Parku Narodowego
Bioakumulacja – zdolność organizmów do kumulowania związków trujących w tkankach swego ustroju
Biodegradacja- rozkład substancji chemicznych szkodliwych dla środowiska przez mikroorganizmy: bakterie, grzyby.
Biocenoza-zespoły różnych gatunków występujących w danym typie środowiska lądowego lub wodnego.
Biogeny - pierwiastki biogenne, pierwiastki chemiczne niezbędne do życia roślin i zwierząt.
Ze względu na zawartość pierwiastków biogennych w organizmie, dzieli się je na makroelementy (bor, azot, chlor, fosfor, magnez, potas, siarka, sód, tlen, wapń, węgiel, wodór) i mikroelementy (chrom, cynk, fluor, jod, kobalt, krzem, mangan, miedź, molibden, nikiel, selen, wanad, żelazo). Czasem wyróżnia się również ultraelementy (złoto, srebro).
Biogeniczne skały –skały powstałe ze szkieletów zwierzęcych lub szczątków roślinnych: węgiel kamienny, wapień, węgiel brunatny, torf
Biom - duży obszar o jednakowym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym . Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt.
Biopaliwo –paliwo uzyskane z roślin np. słomy, rzepaku, biogaz z drewna
Biosfera-powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, od oceanicznych głębin po najniższą część atmosfery, zamieszkana przez organizmy żywe, obejmująca wszystkie biomy.
Biotop - zespół abiotycznych warunków środowiska np. czynniki klimatyczne: warunki glebowe, klimatyczne :temperatura, opady, wiatry.
Bolesław – najstarszy dąb w Polsce -800 lat Dąb Bartek ma 670 lat.
Bóbr - Najstarszy zapis dotyczący ochrony zwierząt został wydany za czasów Bolesława Chrobrego na początku XI wieku. Król zabronił polowania na bobry.
Bór - typ ekosystemu leśnego, którego drzewostan jest zbudowany przez drzewa iglaste (sosna, świerk), o ubogim runie, kształtujący się na najuboższych siedliskach
Campos (z portug.) to formacje roślinne charakterystyczne dla Ameryki Pd.; specyficzne typy sawanny pokryte wysokimi trawami i rozproszonymi niskimi drzewami; występują w strefie podrównikowej i zwrotnikowej pd. części Wyż. Brazylijskiej; porastają płaskie i pagórkowate tereny (200 - 600 m n.p.m.).
Charakterystyczne gatunki - gatunki roślin, które w danym zespole roślinnym, związku, rzędzie lub klasie zespołów występują chętniej, częściej lub liczniej niż w innych
Cetologia – nauka o waleniach
Chloroplasty – struktury komórkowe zawierające chlorofil, gdzie zachodzi fotosynteza
Chronione w Polsce zwierzęta- niedźwiedź brunatny, suseł perełkowy, nocek orzęsiony, wszystkie płazy-18 gatunków i wszystkie gady – 9 gatunków, motyle – paź królowej, niepylak apollo, chrząszcze biegacze, tęczniki
Cis Henrykowski – okaz - najstarsze drzewo iglaste w granicach Polski. Rośnie oparty o będący w bezpośrednim sąsiedztwie dom nr 293 we wsi Henryków Lubański niedaleko Lubania (Dolny Śląsk.Jego wiek szacuje się na około 1250 lat.
cudzożywne organizmy- to grzyby, zwierzęta i ludzie – korzystają z pokarmów zwierzęcych lub roślinnych, same ich nie produkują jak producenci czyli rośliny
cukry (węglowodany) i tłuszcze – materiał energetyczny ich rozkład zapewnia dużą ilość energii dla organizmu
chiropterologia – nauka o nietoperzach
Czerwona Księga – Księga z listą zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt . Bezpowrotnie wyginęły ptaki dodo, mamuty, tury , ptak moa.
EX wymarłe (extinct), oznaczane znakiem †
EW wymarłe na wolności (extinct in the wild) – wymarłe w stanie dzikim – klasyfikuje się jako wymarłe na wolności, co oznacza, że pojedyncze okazy, czy nawet populacje mogą żyć jeszcze w hodowlach i ogrodach zoologicznych zagrożone wyginięciem
CR krytycznie zagrożone (critically endangered) – najbardziej zagrożone gatunki
EN zagrożone (endangered) – przypisuje się im wysokie ryzyko wymarcia w niedalekiej przyszłości
VU narażone (vulnerable) – gatunki, które mogą wymrzeć stosunkowo niedługo, choć nie tak szybko jak zagrożone
NT bliskie zagrożenia (near threatened) – gatunki bliskie zaliczenia do poprzedniej kategorii, ale jeszcze się do niej niekwalifikujące
LC najmniejszej troski (least concern)
Degradacja -pogarszanie się stanu poszczególnych elementów środowiska naturalnego (powietrza, wód, gleb, rzeźby terenu, krajobrazu i innych) wskutek wzrostu liczby ludności, osadnictwa
i urbanizacji oraz rozwoju działalności gospodarczej, powodujących wzrost zanieczyszczeń
w stopniu przekraczającym możliwości samokompensacji ich przez przyrodę
Degeneracja - proces polegający na zniekształceniu struktury i zaburzeniu funkcjonowania układu ekologicznego, najczęściej pod wpływem działań człowieka; także stan zniekształcenia układu ekologicznego
Demeter – grecka bogini przyrody, urodzaju, patronka rolnictwa
Dominant - gatunek osiągający w zbiorowisku przewagę ilościową nad innymi gatunkami. np. na łąkach gatunek jakiejś trawy
Drapieżnik- zabija ofiarę w celu zdobycia żywności np. lew, żbik, pająk
Dzień Ziemi- obchodzony jest 22 kwietnia
Dziura ozonowa – Spadek zawartości ozonu (O3) na wysokości 15-20 km głównie w obszarze bieguna południowego, obserwowany od końca lat 80. Tempo spadku wynosi ok. 3% na rok. Największe znaczenie mają w tym procesie związki chlorofluorowęglowe (freony), z których uwolniony chlor (pod wpływem promieniowania ultrafioletowego) atakuje cząsteczki ozonu, prowadząc do wyzwolenia tlenu (O2) oraz tlenku chloru II (ClO). Odkryta w 1985 roku.
Efekt cieplarniany- Gazy cieplarniane zapobiegają wydostawaniu się promieniowania podczerwonego z Ziemi, pochłaniając je i oddając do atmosfery, w wyniku czego następuje zwiększenie temperatury powierzchni Ziemi. W atmosferze występują zarówno w wyniku naturalnych procesów, jak i na skutek działalności człowieka.
Efemeryczne siedliska - siedliska powstające na nowo co jakiś czas i wkrótce niszczone, np. odsłaniane po spuszczeniu wody dna stawów, łachy w korytach wielkich rzek, namuliska
Ekologia - nauka o wzajemnych współzależnościach i oddziaływaniach pomiędzy organizmami, oraz pomiędzy organizmami a środowiskiem. Termin często niewłaściwie używany na określenie ochrony środowiska
Ekosystem - układ ekologiczny utworzony przez współbytujące ze sobą rośliny, zwierzęta i mikroorganizmy (biocenoza), wraz z siedliskiem zmodyfikowanym ich działalnością (biotop), w którym wszystkie części składowe są ze sobą powiązane licznymi zależnościami, i warunkują się wzajemnie., np. ekosystem (konkretnej) łąki trzęślicowej, ekosystem (konkretnego płatu) grądu, ekosystem (konkretnego) jeziora, ekosystem rzeki.
Organizmy powiązane w biocenozie zależnościami pokarmowymi, żyjącymi w określonym środowisku.
Ekstensywny - przeciwieństwo intensywnego, nieskoncentrowany, zachodzący z małym natężeniem ale najczęściej na rozległym obszarze
Eutroficzny - zawierający dużą ilość substancji pokarmowych, żyzny, bogaty w biogeny
fauna - zbiór gatunków zwierząt występujących w danym miejscu
Felinologia – nauka o kotach
Flora - zbiór wszystkich gatunków roślin występujących na danym terenie
Freon- gaz w lodówkach, dezodorantach niszczący powłokę ozonową
Gady – wszystkie 9 gat. polskich gadów ( węże: żmija zygzakowata, zaskroniec, wąż eskulapa, gniewosz plamisty; jaszczurki: padalec, jaszczurka zielona, żyworódka, zwinka, żółw błotny, podlegają ochronie
Gamety – komórki rozrodcze komórka jajowa i plemnik
Gametofit- pokolenie płciowe u mchów część ulistniona , u paproci –przedrośle
Gawra- legowisko niedźwiedzia brunatnego
Gazy cieplarniane:
Do gazów cieplarnianych zalicza się:
para wodna (najpowszechniejszy z gazów cieplarnianych w atmosferze)
dwutlenek węgla (CO2)
metan (CH4)
freony (CFC)
podtlenek azotu (N2O)
halon
gazy przemysłowe (HFC, PFC, SF6)
Globalne ocieplenie -powoduje efekt cieplarniany
Gniazdowniki – zwierzęta wymagające opieki, rodzą się nagie, ślepe, bezbronne np. wróble, myszy, psy, ludzie
Gołoborza – rumowiska skalne w Górach Świętokrzyskich
Greenpeace – założona w roku 1971 w Kanadzie międzynarodowa organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną środowiska, działająca w 40 krajach w Europie, Azji, Oceanii i obu Amerykach. Skupia ona ok. 2,8 mln członków z całego świata. Jest finansowana całkowicie przez indywidualnych członków i sympatyków, nie przyjmuje pieniędzy od firm i rządów, co ma gwarantować.
Green Cross International
Międzynarodowa organizacja ekologiczna założona 20 kwietnia 1993 w Kioto po zorganizowanym w 1992 r. w Rio de Janeiro "Szczycie Ziemi". Powstała jako ekologiczny odpowiednik Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w celu zapobieganiu katastrofom ekologicznym i niesieniu pomocy ich ofiarom. Założycielem był były prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow. Siedzibą organizacji jest Genewa.
Granie – ostre grzbiety Tatr
Halofit- słonorośle, roślina lubiąca duże zasolenie podłoża
Herpetologia- nauka o płazach i gadach
Heterotroficzny- cudzożywny ( grzyby, zwierzęta, ludzie)
hipologia – nauka o koniach
Kręgouste- grupa wodnych kręgowców o otworze gębowym w kształcie okrągłej przyssawki. Nazwa krągłouste obejmuje minogi i śluzice zaliczane do bezżuchwowców. Postać wydłużona, robakowata, bez łusek, ciało pokryte śluzem, pozbawione żeber, szkieletu pasa barkowego i miednicowego. Nie występują płetwy parzyste. Są to zwierzęta drapieżne, padlinożerne lub pasożytnicze (niektóre półpasożytnicze).
Kręgouste pod ochroną: minóg morski , minóg rzeczny, minóg strumieniowy minóg ukraiński
Kręgowce –posiadają kręgosłup wewnętrzny: ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki
Kręgowce stałocieplne- ptaki i ssaki, niezależnie od temperatury w otoczeniu posiadają stałą temperaturę ciała
Kręgowce zmiennocieplne – ich temperatura zależy od otoczenia: ryby, płazy (bezogonowe: żaby, ropuchy kumaki, rzekotki, ogoniaste: salamandry, traszki), gady: żółwie, krokodyle, jaszczurki, węże)
Kserotermiczne gatunki - wybitnie ciepłolubne gatunki, osiągające optimum występowania w murawach kserotermicznych
Kserotermiczne murawy - murawy z dużym udziałem wybitnie ciepłolubnych gatunków roślin i sucholubnych
Kwaśne deszcze – powstają z połączenia wody z deszczy i tlenków kwasowych : węgla , siarki i azotu.
Kynologia – nauka o psach
Lasy w Polsce zajmują 29,2% (9,1 mln ha) powierzchni, z tego ponad 80% to lasy państwowe.
Zakładający wzrost lesistości do 30% w 2020 r. i do 33 % w 2050 r. Przeciętny wiek lasów to 62 lata. Lasy Polski są bogate w rośliny, zwierzęta i grzyby. Żyje w nich 65 % ogółu gatunków zwierząt
Lasy borealne, tajga - Największy kompleks drzew iglastych na świecie, obejmują północne rejony półkuli północnej. Porasta obszary o bardzo zimnym klimacie. Gleby są kwaśne i ubogie
w składniki odżywcze.
Lasy strefy umiarkowanej Lasy te są ściśle uzależnione od zmian pór roku, drzewa zrzucają liście jesienią każdego roku. Charakteryzują się dużą różnorodnością roślin i zwierząt, przystosowanych do zmieniających się warunków w poszczególnych porach
roku.
Lasy
tropikalne, wiecznie zielone lasy deszczowe występujące w okolicach równika, pokrywają około 7 %
powierzchni Ziemi. Są miejscem występowania największej liczby zwierząt i roślin na Ziemi.
Lasy mangrowe- To zarośla i lasy utworzone z drzew i krzewów, które rosną
w zasolonych wodach wybrzeży, przy ujściach dużych rzek i zamkniętych zatoczkach. Roślinność ta żyje w strefie pływów, przez co ma ograniczony dostęp do wody słodkiej
Liga Ochrony Przyrody z logo żubrem powstała w 1928 r.
Lista światowego dziedzictwa UNESCO – lista obiektów objętych szczególną ochroną międzynarodowej organizacji UNESCO, filii ONZ, ze względu na ich unikatową wartość kulturową bądź przyrodniczą dla ludzkości
Łąka - formacja roślinna o strukturze określonej przez trawy lub turzyce, z ewentualnym udziałem wysokich bylin, użytkowana kośnie. Hale –łąki w Tatrach, Połoniny – łąki w Bieszczadach (najwyższe piętro Bieszczad)
Małże chronione: gałeczka rzeczna, gałeczka żeberkowana , skójka perłorodna , skójka gruboskorupowa, szczeżuja spłaszczona , szczeżuja wielka
Mezotroficzne jezioro - jezioro o wodzie stosunkowo ubogiej w składniki pokarmowe, dość rzadki już w Polsce typ ekosystemu zagrożony eutrofizacją (zob.)
Mikoryza- symbioza – korzystne współżycie grzybów i drzew np. borowików
z dębami , bukami
Mimetyzm- maskowanie. To sposób na dłuższe życie, przez specjalną szatę maskującą skrycie!
Mimikra- to upodobnienie do gatunków jadowitych stosowane przez gatunki niegroźne
i niejadowite
Mitochondria – struktury komórkowe służące do oddychania
Monokultura - jednogatunkowa uprawa danego gatunku rośliny (kukurydzy, świerka, sosny), najczęściej na dużej powierzchni
Mszar - miejsce podmokłe o pokrywie roślinnej zdominowanej przez torfowce bądź mchy brunatne, najczęściej akumulujące złoże torfowe torfu wysokiego lub przejściowego
Murawa - niskie, najczęściej dość luźne zbiorowisko trawiaste nie użytkowane kośnie, zob. kserotermiczne murawy, napiaskowe murawy
Nekrofagi - trupojady, zwierzęta żywiące się martwymi organizmami, np. gatunki owadów (grabarze), padlinożerne ptaki...ostatnie ogniwo łańcucha pokarmowego
Nerytyczna strefa, strefa wód morskich przybrzeżnych sięgająca do stoku kontynentalnego. Obejmuje wody nad szelfem kontynentalnym
Nieodnawialne źródła energii- takie które można zużyć i się nie odtworzą np. węgiel, ropa, gaz, czy inne surowce nieodnawialne np. srebro złoto, siarka, diamenty itp.
Odnawialne zasoby w przyrodzie (takie , które się rozmnażają czyli ludzie, zwierzęta, rośliny, grzyby)
Odnawialne źródła energii- tzw. czysta energia bezodpadowa to energia słoneczna, wiatrowa, wodna, geotermiczna - wykorzystująca źródła termalne, pływy w oceanach
Oligotroficzny – jałowy, ubogi przeciwieństwo żyznego
Ols - typ lasu liściastego porastającego miejsca stale podtopione, o jednogatunkowym drzewostanie olszowym i kępkowo-dolinkowej strukturze runa (skupienia gatunków leśnych na kępach przy nasadach drzew, a gatunków błotnych w dolinkach między kępkami;
Owadopylne rośliny –zapylane przez pszczoły (lipy, jabłonie, ogórki, akacje, róże)
Ozon – cząsteczka tlenu składająca się z 3 atomów tlenu, gaz w atmosferze, chroni przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym UV
Parki Narodowe w Polsce – jest ich 23. Najstarszy Białowieski (żubr) , największy – Biebrzański( batalion) , najmniejszy –Ojcowski (logo nocek orzęsiony)n , ostatni- Park Ujście Warty (gęsi zbożowe). Narwiański PN nazywany jest polską Amazonią.
Najwięcej-6 parków narodowych jest w woj. małopolskim. Są to:
- Babiogórski Park Narodowy
- Gorczański Park Narodowy
- Magurski Park Narodowy (niewielki fragment; siedziba dyrekcji w woj. podkarpackim)
- Ojcowski Park Narodowy
- Pieniński Park Narodowy
- Tatrzański Park Narodowy
Penicylina, pierwszy antybiotyk, odkryty w 1928 przez A. Fleminga. Zastosowanie penicyliny do leczenia zakażeń ropnych wywołanych przez gronkowca złocistego (gronkowce) stało się modelem nowoczesnej antybiotykoterapii jako najważniejszej metody zwalczania zakażeń wywołanych przez drobnoustroje chorobotwórcze.
Półpasożyt np. jemioła, z drzewa czerpie tylko wodę i sole mineralne, a cukry, białka tłuszcze wytwarza w procesie fotosyntezy
Piętra roślinności w lesie – ściółka, runo, podszyt , korony wysokich drzew
Piętra roślinności tatrzańskiej – pola uprawne, regiel dolny – lasy mieszane,
regiel górny- lasy iglaste, piętro kosodrzewiny- sosny płożącej , hale –łąki górskie, turnie, granie
Pionierska roślinność - roślinność inicjująca sukcesję, roślinność pojawiająca się jako pierwsza na dziewiczym terenie np. porosty (symbioza grzybów z glonami)
Plechowce – glony , grzyby; organizmy, których ciało nie ma korzenia, liści, łodyg, tylko część liściokształtną, łodygokształtną , przeciwieństwo organowców
Płazy polskie – wszystkie podlegają ochronie -18 gatunków.salamandra plamista (Salamandra salamandra), traszki (Triturus) - wszystkie gatunki, kumaki (Bombina) - wszystkie gatunki, grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus), ropuchy (Bufo) - wszystkie gatunki, rzekotka drzewna (Hyla arborea), żaby (Rana) - wszystkie gatunki, przy czym: żaba jeziorkowa (Rana lessonae), żaba wodna (Rana esculenta) i żaba śmieszka (Rana ridibunda) tylko w okresie od 1 marca do 31 maja;
Populacja - zbiór osobników tego samego gatunku połączonych wspólnym miejscem występowania (np. populacja storczyka krwistego na konkretnej łące)
Porost – symbiotyczny organizm zbudowany z grzyba i glona , zasiedlający jako pierwszy nagie skały wulkaniczne, gatunki porostów: płucnica islandzka, chrobotek reniferowy,
Półnaturalne ekosystemy - typy ekosystemów ukształtowane siłami natury pod wpływem określonego rodzaju działań człowieka, np. łąki kośne, pastwiska
Preria - sawanna w Ameryce Północnej
Producenci tlenu – glony i wszystkie rośliny zielne zawierające chlorofil, niezbędny w procesie fotosyntezy
Produkty fotosyntezy – powstają w wyniku fotosyntezy: to białka , cukry tłuszcze i tlen
Ptaki chronione: wszystkie gatunki: alk, bocianów, cietrzewi, dropi, dzięciołów, jastrzębiowatych, kormoranów, nury, jeżyki, rybitwy, perkozy, puszczyki, siewkowate, sokołowate, wydrzyki, zimorodek, żuraw
Raróg –ptak z rodziny sokołowatych
Recykling –wielokrotne wykorzystywanie materiałów odpadowych do produkcji nowych przedmiotów np. makulatury na papier, butelek na nowe szkło i jego wyroby
Reducenci- saprofity- ostatnie ogniwo łańcucha pokarmowego , które rozkłada martwą materię –mikroorganizmy i grzyby pleśniowe, larwy owadów, nekrofagi , padlinożercy np. kondor królewski
Reintrodukcja - sztuczne wsiedlenie – wprowadzanie gatunku na teren, gdzie niegdyś występował, ale wyginął.
Renaturalizacja - unaturalnienie, przywrócenie cech naturalnych danego obszaru
Restytucja - odtworzenie nieistniejącego gatunku, podgatunku lub odmiany, np. odtworzenie tarpana dzięki zachowaniu się jego genów w populacji prymitywnych koników
Rośliny energetyczne: wierzba, olej rzepakowy, wierzba wiciowa
róża wielokwiatowa, rdest sachaliński
Rezerwaty światowe biosfery UNESCO : to Parki Narodowe: Białowieski, Babiogórski, Bieszczadzki, Bory Tucholskie, Kampinoski, Tatrzański, Słowiński, Poleski
Rośliny chronione- szarotka alpejska, mikołajek nadmorski, kosodrzewina, dziewięćsił bezłodygowy, zawilec gajowy, cis pospolity, krokusy, żmijowiec czerwony, storczyki np. obuwik, aldrowanda pęcherzykowata -wodna owadożerna, rosiczka okrągłolistna -owadożerna, wszystkie gatunki widłaków, paprocie: długosz królewski, języcznik zwyczajny, salwinia pływająca.
Runo - warstwa fitocenozy leśnej zbudowana z roślin zielnych
Rzęsorek – to jedyny w Polsce ssak jadowity, z rodziny ryjówek. Poluje na małe zwierzątka używając jadu w ślinie.
Samożywne organizmy to rośliny: glony, mszaki – mchy, paprotniki – paprocie, skrzypy, widłaki, rośliny nasienne – nagonasienne – iglaste i okrytonasienne – liściaste
Skorupiaki chronione -zamieraczek plażowy
Sprofit- pokolenie bezpłciowe u mchów część nie ulistniona u paproci liście z kupkami zarodni
Starorzecze - fragment dawnego koryta rzecznego odcięty od głównego nurtu
Suchar- niewielkie jezioro o brunatnym zabarwieniu, pozbawione dopływów i odpływów
Synantropizacja - ogół zmian zachodzących w przyrodzie pod wpływem działalności człowieka, a prowadzących z reguły do zacierania swoistości lokalnej przyrody.
Synantropijne gatunki ptaków: wróble, kawki, gołębie gnieżdżące się blisko ludzi
Substraty fotosyntezy- substancje potrzebne do reakcji fotosyntezy– woda + sole mineralne i dwutlenek węgla
Szata roślinna - roślinna okrywa powierzchni ziemi, jeden z komponentów środowiska przyrodniczego. Flora i roślinność są aspektami szaty roślinnej
Ślimaki chronione w Polsce: błotniarka otułka, bursztynka piaskowa, igliczek karpacki , niepozorka ojcowska , poczwarówka Geyera
Stare Miasto w Krakowie – najstarszy obszar Krakowa, otoczony Plantami. Jego centrum stanowi Rynek Główny.W 1978 Stare Miasto wraz z Wawelem, Kazimierzem i Stradomiem zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w 1994 razem z Wawelem, Stradomiem, Kazimierzem, Podgórzem, Nowym Światem i Piaskiem zostało uznane za Pomnik historii.
Głównymi zabytkami krakowskiego Starego Miasta są znajdujące się na Rynku Głównym: kościół Mariacki, Sukiennice i wieża ratuszowa, oraz pozostałości murów obronnych – Brama Floriańska i Barbakan.
Światowy Dzień ochrony Środowiska obchodzony jest 5 czerwca
Św. Franciszek- patron ekologów
Torfowisko - układ ekologiczny obejmujący złoże torfowe wraz z porastającą je roślinnością.
Turnie – najwyższe piętro w wysokich górach np. Tatrach skały porośnięte porostami
Trujące owoce -owoce (konwalia majowa, pokrzyk wilcza jagoda, trzmielina, wawrzynek wilcze łyko)
Truteń –samiec pszczoły
Typ siedliskowy lasu - typ siedliska leśnego (nie typ lasu !) obejmujący grupę siedlisk o podobnej żyzności i uwilgotnieniu, uważaną za grupę siedlisk o podobnej przydatności do produkcji leśnej.
Użytek ekologiczny - jedna z prawnych form ochrony przyrody
Weldy - suche koryta rzek na pustyniach Afryki
Witaminy i sole mineralne – materiał regulujący każdego organizmu
WindMade-Organizacja mająca na celu rozwój i upowszechnienie znaku konsumenckiego, wskazującego na wyprodukowanie produktu przy użyciu energii wiatru.
WWF - World Wide Fund for Nature (WWF, dawniej World Wildlife Fund) – tłum. „Światowy Fundusz na rzecz Przyrody” to organizacja pozarządowa powstała w 1961 roku jako organizacja ekologiczna o charakterze międzynarodowym. Misją WWF jest powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego Ziemi i stworzenie przyszłości, w której ludzie będą żyli w harmonii z przyrodą. Symbolem jest panda.Wywierzysko- górskie źródło
Zagniazdowniki – zwierzęta po urodzeniu dość samodzielne np. kaczki, kury, sarny, podążają za matką
Zarodniki – sposób bezpłciowego rozmnażania protistów, grzybów i roślin zarodnikowych: glonów, mszaków, paprotników (paproci, skrzypów, widłaków)
Zarodnikowe rośliny – glony, mszaki- mchy i wątrobowce-porostnica płozik , paprotniki, skrzypy
i widłaki – rośliny zarodnikowe nie kwitną i nie wydają nasion
Zarośla - zwarte skupienia krzewów. Zarośla rodzimych krzewów w krajobrazie rolniczym są użytkami przyrodniczymi i zasługują na zachowanie
Zielone płuca Polski – rejon północno-wschodniej Polski ZOO- Najstarszym ogrodem zoologicznym jest Ogród Zoologiczny we Wrocławiu. Otwarto go 10 lipca 1865. Innym wiekowym ogrodem jest Ogród Zoologiczny w Poznaniu, założony w 1874, formalnie zarejestrowany w 1875.
Ogród w Gdańsku-Oliwie jest największą placówką tego typu w kraju. Zajmuje powierzchnię 136 ha. Drugi pod względem wielkości ogród zoologiczny w Poznaniu (nowy), zajmuje powierzchnię 117 ha.
Źródlisko - zespół źródeł lub wysięków wraz z ich specyficzną florą i fauną. Wszystkie wypływy wód podziemnych są użytkami przyrodniczymi i zasługują na zachowanie
Żeremie – dom bobra
Żleby- wyżłobienia w skałach spowodowane ostrymi odłamkami skalnymi