Kilka słów o autorze bloga

Blog prowadzony przez nauczyciela: przyrody, matematyki, informatyki.
Strona zawiera utwory własne do wykorzystania przez uczniów i nauczycieli podczas edukacji szkolnej z podaniem nazwiska autora.

Tu mieszka wiedza zamknięta w wersach.
Łatwo i szybko ją zapamiętasz!

Zdjęcia w większości pochodzą z Wikipedii.

niedziela, 29 grudnia 2013

Chronione chrząszcze

 

Przykłady chronionych chrząszczy

 



 

 
Wszystkie gatunki biegaczy, tęczników
wśród chrząszczy są chronione.
Bogatek wspaniały, jelonek rogacz,
kozioróg dębosz, matowy ciołek
.

Nadobnica alpejska, kałużnica czarna,
jeziornica rdestnicowa.
Zgniotek szkarłatny i krawiec głowacz,
 pachnica dębowa.

Zachwycają kształtem,
pięknym ubarwieniem,
żuwaczkami i zwyczajami.


Są ozdobą naszych pól,
wód oraz lasów.
W większości
są drapieżnikami.

Dorota Grobelna
29-12-2013r.

piątek, 27 grudnia 2013

Słowniczek ekologiczno-przyrodniczy

Słowniczek przyrodniczo-ekologiczny
wiedza przydatna w konkursach ekologiczno-przyrodniczych

Antropogeniczny - będący wynikiem działań człowieka

Abisalna strefa w oceanie- strefa głębinowa


Antropopresja - całość planowych i bezplanowych działań ludzkich, wywołujących zamierzone
i niezamierzone zmiany w przyrodzie

Autotrofizm-samożywność. Ze względu na rodzaj wykorzystywanej energii autotrofy dzielimy na:
•fotoautotrofy (rośliny wyższe, bakterie purpurowe, bakterie zielone, sinice, niektóre pierwotniaki, glony)
chemoautotrofy (bakterie nitryfikacyjne, bakterie siarkowe, bakterie żelazowe, bakterie metanowe, itp.)

Ateles – rodzaj nadrzewnych małp szerokonosych z rodziny czepiakowatych. Obejmuje 7 gatunków zamieszkujących gęste lasy Ameryki Środkowej i Południowej – od Meksyku po dorzecze Amazonki

Batrachologia- nauka o płazach

Baktrian -wielbłąd dwugarbny, dromader- jednogarbny


Bezkręgowce- nie mają kręgosłupa lub posiadają kręgosłup, szkielet zewnętrzny np. muszlę, chitynowy pancerz np. obleńce, płazińce, pierścienice, stawonogi: owady, pajęczaki, skorupiaki; mięczaki: ślimaki, małże, ośmiornice, kałamarnice. Do bezkręgowców należy 97–99% współcześnie występujących zwierząt. Liczba opisanych gatunków przekracza 1 milion.


Białowieski P. N. najstarszy park narodowy w Polsce (1932)


Bielik –ptak z rodziny jastrzębiowatych, logo Wolińskiego Parku Narodowego

Bioakumulacja – zdolność organizmów do kumulowania związków trujących w tkankach swego ustroju

Biodegradacja- rozkład substancji chemicznych szkodliwych dla środowiska przez mikroorganizmy: bakterie, grzyby.


Biocenoza-zespoły różnych gatunków występujących w danym typie środowiska lądowego lub wodnego.

Biogeny - pierwiastki biogenne, pierwiastki chemiczne niezbędne do życia roślin i zwierząt.
Ze względu na zawartość pierwiastków biogennych w organizmie, dzieli się je na makroelementy (bor, azot, chlor, fosfor, magnez, potas, siarka, sód, tlen, wapń, węgiel, wodór) i mikroelementy (chrom, cynk, fluor, jod, kobalt, krzem, mangan, miedź, molibden, nikiel, selen, wanad, żelazo). Czasem wyróżnia się również ultraelementy (złoto, srebro).


Biogeniczne skały –skały powstałe ze szkieletów zwierzęcych lub szczątków roślinnych: węgiel kamienny, wapień, węgiel brunatny, torf

Biom - duży obszar o jednakowym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym . Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt.


Biopaliwo –paliwo uzyskane z roślin np. słomy, rzepaku, biogaz z drewna

Biosfera-powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, od oceanicznych głębin po najniższą część atmosfery, zamieszkana przez organizmy żywe, obejmująca wszystkie biomy.

Biotop - zespół abiotycznych warunków środowiska np. czynniki klimatyczne: warunki glebowe, klimatyczne :temperatura, opady, wiatry.

Bolesław – najstarszy dąb w Polsce -800 lat Dąb Bartek ma 670 lat.
Bóbr - Najstarszy zapis dotyczący ochrony zwierząt został wydany za czasów Bolesława  Chrobrego na początku XI wieku. Król zabronił polowania na bobry.


Bór - typ ekosystemu leśnego, którego drzewostan jest zbudowany przez drzewa iglaste (sosna, świerk), o ubogim runie, kształtujący się na najuboższych siedliskach

Campos (z portug.) to formacje roślinne charakterystyczne dla Ameryki Pd.; specyficzne typy sawanny pokryte wysokimi trawami i rozproszonymi niskimi drzewami; występują w strefie podrównikowej i zwrotnikowej pd. części Wyż. Brazylijskiej; porastają płaskie i pagórkowate tereny (200 - 600 m n.p.m.).

Charakterystyczne gatunki - gatunki roślin, które w danym zespole roślinnym, związku, rzędzie lub klasie zespołów występują chętniej, częściej lub liczniej niż w innych

Cetologia – nauka o waleniach


Chloroplasty – struktury komórkowe zawierające chlorofil, gdzie zachodzi fotosynteza


Chronione w Polsce zwierzęta- niedźwiedź brunatny, suseł perełkowy, nocek orzęsiony, wszystkie płazy-18 gatunków i wszystkie gady – 9 gatunków, motyle – paź królowej, niepylak apollo, chrząszcze biegacze, tęczniki
 Cis Henrykowski – okaz -  najstarsze drzewo iglaste w granicach Polski. Rośnie oparty o będący w bezpośrednim sąsiedztwie dom nr 293 we wsi Henryków Lubański niedaleko Lubania (Dolny Śląsk.Jego wiek szacuje się na około 1250 lat.
cudzożywne organizmy- to grzyby, zwierzęta i ludzie – korzystają z pokarmów zwierzęcych lub roślinnych, same ich nie produkują jak producenci czyli rośliny

cukry (węglowodany) i tłuszcze – materiał energetyczny ich rozkład zapewnia dużą ilość energii dla organizmu

chiropterologia – nauka o nietoperzach

Czerwona Księga – Księga z listą zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt . Bezpowrotnie wyginęły ptaki dodo, mamuty, tury , ptak moa.
EX wymarłe (extinct), oznaczane znakiem †
EW wymarłe na wolności (extinct in the wild) – wymarłe w stanie dzikim – klasyfikuje się jako wymarłe na wolności, co oznacza, że pojedyncze okazy, czy nawet populacje mogą żyć jeszcze w hodowlach i ogrodach zoologicznych zagrożone wyginięciem
CR krytycznie zagrożone (critically endangered) – najbardziej zagrożone gatunki
EN zagrożone (endangered) – przypisuje się im wysokie ryzyko wymarcia w niedalekiej przyszłości
VU narażone (vulnerable) – gatunki, które mogą wymrzeć stosunkowo niedługo, choć nie tak szybko jak zagrożone
 NT bliskie zagrożenia (near threatened) – gatunki bliskie zaliczenia do poprzedniej kategorii, ale jeszcze się do niej niekwalifikujące
LC najmniejszej troski (least concern)
Degradacja -pogarszanie się stanu poszczególnych elementów środowiska naturalnego (powietrza, wód, gleb, rzeźby terenu, krajobrazu i innych) wskutek wzrostu liczby ludności, osadnictwa
i urbanizacji oraz rozwoju działalności gospodarczej, powodujących wzrost zanieczyszczeń
w stopniu przekraczającym możliwości samokompensacji ich przez przyrodę



Degeneracja - proces polegający na zniekształceniu struktury i zaburzeniu funkcjonowania układu ekologicznego, najczęściej pod wpływem działań człowieka; także stan zniekształcenia układu ekologicznego


Demeter – grecka bogini przyrody, urodzaju, patronka rolnictwa

Dominant - gatunek osiągający w zbiorowisku przewagę ilościową nad innymi gatunkami. np. na łąkach gatunek jakiejś trawy


Drapieżnik- zabija ofiarę w celu zdobycia żywności np. lew, żbik, pająk

Dzień Ziemi- obchodzony jest 22 kwietnia

Dziura ozonowa – Spadek zawartości ozonu (O3) na wysokości 15-20 km głównie w obszarze bieguna południowego, obserwowany od końca lat 80. Tempo spadku wynosi ok. 3% na rok. Największe znaczenie mają w tym procesie związki chlorofluorowęglowe (freony), z których uwolniony chlor (pod wpływem promieniowania ultrafioletowego) atakuje cząsteczki ozonu, prowadząc do wyzwolenia tlenu (O2) oraz tlenku chloru II (ClO). Odkryta w 1985 roku.

Efekt cieplarniany- Gazy cieplarniane zapobiegają wydostawaniu się promieniowania podczerwonego  z Ziemi, pochłaniając je i oddając do atmosfery, w wyniku czego następuje zwiększenie temperatury powierzchni Ziemi. W atmosferze występują zarówno w wyniku naturalnych procesów, jak i na skutek działalności człowieka.

Efemeryczne siedliska - siedliska powstające na nowo co jakiś czas i wkrótce niszczone, np. odsłaniane po spuszczeniu wody dna stawów, łachy w korytach wielkich rzek, namuliska

Ekologia - nauka o wzajemnych współzależnościach i oddziaływaniach pomiędzy organizmami, oraz pomiędzy organizmami a środowiskiem. Termin często niewłaściwie używany na określenie ochrony środowiska


Ekosystem - układ ekologiczny utworzony przez współbytujące ze sobą rośliny, zwierzęta i mikroorganizmy (biocenoza), wraz z siedliskiem zmodyfikowanym ich działalnością (biotop), w którym wszystkie części składowe są ze sobą powiązane licznymi zależnościami, i warunkują się wzajemnie., np. ekosystem (konkretnej) łąki trzęślicowej, ekosystem (konkretnego płatu) grądu, ekosystem (konkretnego) jeziora, ekosystem rzeki.

Organizmy powiązane w biocenozie zależnościami pokarmowymi, żyjącymi w określonym środowisku.



Ekstensywny - przeciwieństwo intensywnego, nieskoncentrowany, zachodzący z małym natężeniem ale najczęściej na rozległym obszarze


Eutroficzny - zawierający dużą ilość substancji pokarmowych, żyzny, bogaty w biogeny
fauna - zbiór gatunków zwierząt występujących w danym miejscu


Felinologianauka o kotach

Flora - zbiór wszystkich gatunków roślin występujących na danym terenie

Freon- gaz w lodówkach, dezodorantach niszczący powłokę ozonową


Gady – wszystkie 9 gat. polskich gadów ( węże: żmija zygzakowata, zaskroniec, wąż eskulapa, gniewosz plamisty; jaszczurki: padalec, jaszczurka zielona, żyworódka, zwinka, żółw błotny, podlegają ochronie

Gamety – komórki rozrodcze komórka jajowa i plemnik


Gametofit- pokolenie płciowe u mchów część ulistniona , u paproci –przedrośle

Gawra- legowisko niedźwiedzia brunatnego
Gazy cieplarniane:
Do gazów cieplarnianych zalicza się:
para wodna (najpowszechniejszy z gazów cieplarnianych w atmosferze)
dwutlenek węgla (CO2)
metan (CH4)
freony (CFC)
podtlenek azotu (N2O)
halon
gazy przemysłowe (HFC, PFC, SF6)

Globalne ocieplenie -powoduje efekt cieplarniany


Gniazdowniki – zwierzęta wymagające opieki, rodzą się nagie, ślepe, bezbronne np. wróble, myszy, psy, ludzie


Gołoborza – rumowiska skalne w Górach Świętokrzyskich
Greenpeace – założona w roku 1971 w Kanadzie międzynarodowa organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną środowiska, działająca w 40 krajach w Europie, Azji, Oceanii i obu Amerykach. Skupia ona ok. 2,8 mln członków z całego świata. Jest finansowana całkowicie przez indywidualnych członków i sympatyków, nie przyjmuje pieniędzy od firm i rządów, co ma gwarantować.
 
Green Cross International
Międzynarodowa organizacja ekologiczna założona 20 kwietnia 1993 w Kioto po zorganizowanym w 1992 r. w Rio de Janeiro "Szczycie Ziemi". Powstała jako ekologiczny odpowiednik Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w celu zapobieganiu katastrofom ekologicznym i niesieniu pomocy ich ofiarom. Założycielem był były prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow. Siedzibą organizacji jest Genewa.

Granie – ostre grzbiety Tatr

Halofit- słonorośle, roślina lubiąca duże zasolenie podłoża

Herpetologia- nauka o płazach i gadach

Heterotroficzny- cudzożywny ( grzyby, zwierzęta, ludzie)
hipologianauka o koniach

Kręgouste- grupa wodnych kręgowców o otworze gębowym w kształcie okrągłej przyssawki. Nazwa krągłouste obejmuje minogi i śluzice zaliczane do bezżuchwowców. Postać wydłużona, robakowata, bez łusek, ciało pokryte śluzem, pozbawione żeber, szkieletu pasa barkowego i miednicowego. Nie występują płetwy parzyste. Są to zwierzęta drapieżne, padlinożerne lub pasożytnicze (niektóre półpasożytnicze).

Kręgouste pod ochroną:  minóg morski , minóg rzeczny, minóg strumieniowy minóg ukraiński
Kręgowce –posiadają kręgosłup wewnętrzny:  ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki


Kręgowce stałocieplne- ptaki i ssaki, niezależnie od temperatury w otoczeniu posiadają stałą temperaturę ciała


Kręgowce zmiennocieplne – ich temperatura zależy od otoczenia: ryby, płazy (bezogonowe: żaby, ropuchy kumaki, rzekotki, ogoniaste: salamandry, traszki), gady: żółwie, krokodyle, jaszczurki, węże)


Kserotermiczne gatunki - wybitnie ciepłolubne gatunki, osiągające optimum występowania w murawach kserotermicznych


Kserotermiczne murawy - murawy z dużym udziałem wybitnie ciepłolubnych gatunków roślin i sucholubnych


Kwaśne deszcze – powstają z połączenia wody z deszczy i tlenków kwasowych : węgla , siarki i azotu.
Kynologia – nauka o psach

Lasy w Polsce zajmują 29,2%  (9,1 mln ha) powierzchni, z tego ponad 80% to lasy państwowe.
Zakładający wzrost lesistości do 30%  w 2020 r. i do 33 % w 2050 r. Przeciętny wiek lasów to  62 lata. Lasy Polski są bogate w rośliny, zwierzęta i grzyby. Żyje w nich 65 %  ogółu gatunków zwierząt

Lasy borealne, tajga - Największy kompleks drzew iglastych na świecie, obejmują  północne rejony półkuli północnej. Porasta obszary o bardzo zimnym klimacie. Gleby są kwaśne i ubogie
w składniki   odżywcze.

Lasy strefy umiarkowanej Lasy te są ściśle uzależnione od zmian pór roku, drzewa  zrzucają liście jesienią każdego roku. Charakteryzują się   dużą różnorodnością roślin i zwierząt, przystosowanych do  zmieniających się warunków w poszczególnych porach
                                                                   roku.

Lasy tropikalne, wiecznie zielone lasy deszczowe występujące w   okolicach równika, pokrywają około 7 % powierzchni  Ziemi. Są miejscem występowania największej liczby  zwierząt  i roślin na Ziemi.

Lasy mangrowe- To zarośla i lasy utworzone z drzew i krzewów, które rosną
w zasolonych wodach wybrzeży, przy ujściach dużych rzek   i zamkniętych zatoczkach. Roślinność ta żyje w strefie pływów, przez co ma ograniczony dostęp do wody słodkiej


Liga Ochrony Przyrody z logo żubrem powstała w 1928 r.

Lista światowego dziedzictwa UNESCO – lista obiektów objętych szczególną ochroną międzynarodowej organizacji UNESCO, filii ONZ, ze względu na ich unikatową wartość kulturową bądź przyrodniczą dla ludzkości


Łąka - formacja roślinna o strukturze określonej przez trawy lub turzyce, z ewentualnym udziałem wysokich bylin, użytkowana kośnie. Hale –łąki w Tatrach, Połoniny – łąki w Bieszczadach (najwyższe piętro Bieszczad)

Małże chronione:  gałeczka rzeczna, gałeczka żeberkowana , skójka perłorodna , skójka gruboskorupowa, szczeżuja spłaszczona , szczeżuja wielka


Mezotroficzne jezioro - jezioro o wodzie stosunkowo ubogiej w składniki pokarmowe, dość rzadki już w Polsce typ ekosystemu zagrożony eutrofizacją (zob.)


Mikoryza- symbioza – korzystne współżycie grzybów i drzew np. borowików
z dębami , bukami

 Mimetyzm- maskowanie. To sposób na dłuższe życie, przez  specjalną  szatę  maskującą  skrycie!

Mimikra- to upodobnienie do gatunków jadowitych stosowane przez gatunki niegroźne
i niejadowite



Mitochondria – struktury komórkowe służące do oddychania


Monokultura - jednogatunkowa uprawa danego gatunku rośliny (kukurydzy, świerka, sosny), najczęściej na dużej powierzchni


Mszar - miejsce podmokłe o pokrywie roślinnej zdominowanej przez torfowce bądź mchy brunatne, najczęściej akumulujące złoże torfowe torfu wysokiego lub przejściowego


Murawa - niskie, najczęściej dość luźne zbiorowisko trawiaste nie użytkowane kośnie, zob. kserotermiczne murawy, napiaskowe murawy



Nekrofagi - trupojady, zwierzęta żywiące się martwymi organizmami, np. gatunki owadów (grabarze), padlinożerne ptaki...ostatnie ogniwo łańcucha pokarmowego

Nerytyczna strefa, strefa wód morskich przybrzeżnych sięgająca do stoku kontynentalnego. Obejmuje wody nad szelfem kontynentalnym

Nieodnawialne źródła energii- takie które można zużyć i się nie odtworzą np. węgiel, ropa, gaz, czy inne surowce nieodnawialne np. srebro złoto, siarka, diamenty itp.


Odnawialne zasoby w przyrodzie (takie , które się rozmnażają czyli ludzie, zwierzęta, rośliny, grzyby)


Odnawialne źródła energii- tzw. czysta energia bezodpadowa to energia słoneczna, wiatrowa, wodna, geotermiczna - wykorzystująca źródła termalne, pływy w oceanach


Oligotroficzny – jałowy, ubogi przeciwieństwo żyznego

Ols - typ lasu liściastego porastającego miejsca stale podtopione, o jednogatunkowym drzewostanie olszowym i kępkowo-dolinkowej strukturze runa (skupienia gatunków leśnych na kępach przy nasadach drzew, a gatunków błotnych w dolinkach między kępkami;


Owadopylne rośliny –zapylane przez pszczoły (lipy, jabłonie, ogórki, akacje, róże)


Ozon – cząsteczka tlenu składająca się z 3 atomów tlenu, gaz w atmosferze, chroni przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym UV


Parki Narodowe w Polsce – jest ich 23. Najstarszy Białowieski (żubr) , największy – Biebrzański( batalion) , najmniejszy –Ojcowski (logo nocek orzęsiony)n , ostatni- Park Ujście Warty (gęsi zbożowe). Narwiański PN nazywany jest polską Amazonią.
Najwięcej-6 parków narodowych jest w woj. małopolskim. Są to:
Pasożyt- żywi się innym organizmem, ale go nie zabija np. tasiemiec, owsiki, kleszcz, pchły

Penicylina, pierwszy antybiotyk, odkryty w 1928 przez A. Fleminga. Zastosowanie penicyliny do leczenia zakażeń ropnych wywołanych przez gronkowca złocistego (gronkowce) stało się modelem nowoczesnej antybiotykoterapii jako najważniejszej metody zwalczania zakażeń wywołanych przez drobnoustroje chorobotwórcze.

Półpasożyt np. jemioła, z drzewa czerpie tylko wodę i sole mineralne, a cukry, białka tłuszcze wytwarza w procesie fotosyntezy
Piętra roślinności w lesie – ściółka, runo, podszyt , korony wysokich drzew
Piętra roślinności tatrzańskiej – pola uprawne, regiel dolny – lasy mieszane,
regiel górny- lasy iglaste, piętro kosodrzewiny- sosny płożącej , hale –łąki górskie, turnie, granie 

Pionierska roślinność - roślinność inicjująca sukcesję, roślinność pojawiająca się jako pierwsza na dziewiczym terenie np. porosty (symbioza grzybów z glonami)

Plechowce – glony , grzyby; organizmy, których ciało nie ma korzenia, liści, łodyg, tylko część liściokształtną, łodygokształtną , przeciwieństwo organowców


Płazy polskie – wszystkie podlegają ochronie -18 gatunków.salamandra plamista (Salamandra salamandra), traszki (Triturus) - wszystkie gatunki, kumaki (Bombina) - wszystkie gatunki, grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus), ropuchy (Bufo) - wszystkie gatunki, rzekotka drzewna (Hyla arborea), żaby (Rana) - wszystkie gatunki, przy czym: żaba jeziorkowa (Rana lessonae), żaba wodna (Rana esculenta) i żaba śmieszka (Rana ridibunda) tylko w okresie od 1 marca do 31 maja;


Populacja - zbiór osobników tego samego gatunku połączonych wspólnym miejscem występowania (np. populacja storczyka krwistego na konkretnej łące)

Porost
– symbiotyczny organizm zbudowany z grzyba i glona , zasiedlający jako pierwszy nagie skały wulkaniczne, gatunki porostów: płucnica islandzka, chrobotek reniferowy,




Półnaturalne ekosystemy - typy ekosystemów ukształtowane siłami natury pod wpływem określonego rodzaju działań człowieka, np. łąki kośne, pastwiska

Preria - sawanna w Ameryce Północnej

Producenci tlenu – glony i wszystkie rośliny zielne zawierające chlorofil, niezbędny w procesie fotosyntezy

Produkty fotosyntezy – powstają w wyniku fotosyntezy: to białka , cukry tłuszcze i tlen

Ptaki chronione: wszystkie gatunki:  alk, bocianów, cietrzewi, dropi, dzięciołów, jastrzębiowatych, kormoranów, nury, jeżyki, rybitwy, perkozy, puszczyki, siewkowate, sokołowate, wydrzyki, zimorodek, żuraw

Raróg –ptak z rodziny sokołowatych

Recykling –wielokrotne wykorzystywanie materiałów odpadowych do produkcji nowych przedmiotów np. makulatury na papier, butelek na nowe szkło i jego wyroby


Reducenci- saprofity- ostatnie ogniwo łańcucha pokarmowego , które rozkłada martwą materię –mikroorganizmy i grzyby pleśniowe, larwy owadów, nekrofagi , padlinożercy np. kondor królewski


Reintrodukcja - sztuczne wsiedlenie – wprowadzanie gatunku na teren, gdzie niegdyś występował, ale wyginął.


Renaturalizacja - unaturalnienie, przywrócenie cech naturalnych danego obszaru


Restytucja - odtworzenie nieistniejącego gatunku, podgatunku lub odmiany, np. odtworzenie tarpana dzięki zachowaniu się jego genów w populacji prymitywnych koników


Rośliny energetyczne: wierzba, olej rzepakowy, wierzba wiciowa
róża wielokwiatowa, rdest sachaliński


Rezerwaty światowe biosfery UNESCO : to Parki Narodowe: Białowieski, Babiogórski, Bieszczadzki, Bory Tucholskie,  Kampinoski, Tatrzański, Słowiński, Poleski

Rośliny chronione- szarotka alpejska, mikołajek nadmorski, kosodrzewina, dziewięćsił bezłodygowy, zawilec gajowy, cis pospolity, krokusy, żmijowiec czerwony, storczyki np. obuwik, aldrowanda pęcherzykowata -wodna owadożerna, rosiczka okrągłolistna -owadożerna, wszystkie gatunki widłaków,  paprocie:  długosz królewski, języcznik zwyczajny, salwinia pływająca.

Runo - warstwa fitocenozy leśnej zbudowana z roślin zielnych

Rzęsorek –  to jedyny w Polsce ssak jadowity, z rodziny ryjówek. Poluje na małe zwierzątka używając jadu  w ślinie.

Samożywne organizmy to rośliny: glony, mszaki – mchy, paprotniki – paprocie, skrzypy, widłaki, rośliny nasienne – nagonasienne – iglaste i okrytonasienne – liściaste

Skorupiaki chronione -zamieraczek plażowy

Sprofit- pokolenie bezpłciowe u mchów część nie ulistniona u paproci liście z kupkami zarodni

Starorzecze - fragment dawnego koryta rzecznego odcięty od głównego nurtu
Suchar- niewielkie jezioro o brunatnym zabarwieniu, pozbawione dopływów i odpływów
 Synantropizacja - ogół zmian zachodzących w przyrodzie pod wpływem działalności człowieka, a prowadzących z reguły do zacierania swoistości lokalnej przyrody.

Synantropijne gatunki ptaków: wróble, kawki, gołębie gnieżdżące się blisko ludzi

Substraty fotosyntezy- substancje potrzebne do reakcji fotosyntezy– woda + sole mineralne i dwutlenek węgla

Szata roślinna - roślinna okrywa powierzchni ziemi, jeden z komponentów środowiska przyrodniczego. Flora i roślinność są aspektami szaty roślinnej


Ślimaki chronione w Polsce: błotniarka otułka, bursztynka piaskowa, igliczek karpacki , niepozorka ojcowska , poczwarówka Geyera
Stare Miasto w Krakowie – najstarszy obszar Krakowa, otoczony Plantami. Jego centrum stanowi Rynek Główny.W 1978 Stare Miasto wraz z Wawelem, Kazimierzem i Stradomiem zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w 1994 razem z Wawelem, Stradomiem, Kazimierzem, Podgórzem, Nowym Światem i Piaskiem zostało uznane za Pomnik historii.
Głównymi zabytkami krakowskiego Starego Miasta są znajdujące się na Rynku Głównym: kościół Mariacki, Sukiennice i wieża ratuszowa, oraz pozostałości murów obronnych – Brama Floriańska i Barbakan.
Światowy Dzień ochrony Środowiska obchodzony jest 5 czerwca

Św. Franciszek- patron ekologów

Torfowisko - układ ekologiczny obejmujący złoże torfowe wraz z porastającą je roślinnością.

Turnie – najwyższe piętro w wysokich górach np. Tatrach skały porośnięte porostami

Trujące owoce -owoce (konwalia majowa, pokrzyk wilcza jagoda, trzmielina, wawrzynek wilcze łyko)


Truteń –samiec pszczoły


Typ siedliskowy lasu - typ siedliska leśnego (nie typ lasu !) obejmujący grupę siedlisk o podobnej żyzności i uwilgotnieniu, uważaną za grupę siedlisk o podobnej przydatności do produkcji leśnej.


Użytek ekologiczny - jedna z prawnych form ochrony przyrody

Weldy - suche koryta rzek na pustyniach Afryki

Witaminy i sole mineralne – materiał regulujący każdego organizmu

WindMade-Organizacja mająca na celu rozwój i upowszechnienie znaku konsumenckiego, wskazującego na wyprodukowanie produktu przy użyciu energii wiatru.


WWF -  World Wide Fund for Nature (WWF, dawniej World Wildlife Fund) – tłum. „Światowy Fundusz na rzecz Przyrody” to organizacja pozarządowa powstała w 1961 roku jako organizacja ekologiczna o charakterze międzynarodowym. Misją WWF jest powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego Ziemi i stworzenie przyszłości, w której ludzie będą żyli w harmonii z przyrodą. Symbolem jest panda.


Wywierzysko- górskie źródło


Zagniazdowniki – zwierzęta po urodzeniu dość samodzielne np. kaczki, kury, sarny, podążają za matką


Zarodniki – sposób bezpłciowego rozmnażania protistów, grzybów i roślin zarodnikowych: glonów, mszaków, paprotników (paproci, skrzypów, widłaków)


Zarodnikowe rośliny – glony, mszaki- mchy i wątrobowce-porostnica płozik , paprotniki, skrzypy
i widłaki – rośliny zarodnikowe nie kwitną i nie wydają nasion

Zarośla - zwarte skupienia krzewów. Zarośla rodzimych krzewów w krajobrazie rolniczym są użytkami przyrodniczymi i zasługują na zachowanie


Zielone płuca Polski – rejon północno-wschodniej Polski


ZOO- Najstarszym ogrodem zoologicznym jest Ogród Zoologiczny we Wrocławiu. Otwarto go 10 lipca 1865. Innym wiekowym ogrodem jest Ogród Zoologiczny w Poznaniu, założony w 1874, formalnie zarejestrowany w 1875.
Ogród w Gdańsku-Oliwie jest największą placówką tego typu w kraju. Zajmuje powierzchnię 136 ha. Drugi pod względem wielkości ogród zoologiczny w Poznaniu (nowy), zajmuje powierzchnię 117 ha.

Źródlisko - zespół źródeł lub wysięków wraz z ich specyficzną florą i fauną. Wszystkie wypływy wód podziemnych są użytkami przyrodniczymi i zasługują na zachowanie



Żeremie – dom bobra


Żleby- wyżłobienia w skałach spowodowane ostrymi odłamkami skalnymi


    czwartek, 19 grudnia 2013

    Parzydełkowce


    Bezkręgowce-parzydełkowce



    Stułbiopławy, krążkopławy,
    barwne  koralowce,
    to  bezkręgowe  zwierzęta
    parzące  parzydełkowce.


     Krążkopławy  
     
    Te dwuwarstwowe tkankowce
    o promienistej symetrii,
     chłonąco-trawiącą  jamą
    wydalają też resztki (pokarmowe).

     Występują pod postacią
     polipa lub meduzy.
    Polip jest osiadły,
    wieniec z czułków ma duży.


    Rozmnaża się bezpłciowo
    przez podział lub pączkowanie (zimą).
    W wyniku strobilizacji (latem)
    meduz  produkowanie.   


    Meduzy w ciągłym ruchu
    pływają w słonej wodzie,
    a  jad z ich parzydełek
    paraliżuje  srodze!
    Meduza osa morska,
    prym w tej dziedzinie wiedzie.

     Jej jad (chironex) jest w stanie zabić
    człowieka lub inne zwierzę.

     ( najwięcej przypadków śmiertelnych  jadu osy morskiej jest wśród dzieci)
    Od jadu jej zginęło
    już pięć  tysięcy ludzi.

    Spotkanie z taką osą 
    prawdziwy respekt budzi.

    W naszym morzu bałtyckim
    spotkamy chełbię modrą,
    z   parzydełkowców
    dla ludzi  zupełnie niegroźną.


    W rozwoju jej występuje
     przemiana pokoleń znana.
    Płciowe (meduzy) i bezpłciowe (polipy)
    sposoby rozmnażania.


    Największe na świecie meduzy
    to  bełtwy festonowe  ,

    ich "dzwon"  średnicy dwóch metrów,
    a czułki trzydziestometrowe.

    (bełtwa mimo ogromnych rozmiarów jest niegroźna dla człowieka) 


    Koralowce

    Życiową formą korali
    są tylko same polipy,
    żyjące drzewka lub skały,
    tak mówi się o nich "bez lipy".
    Korale madreporowe,
    koral szlachetny, ukwiały
    ,
     są to najbardziej znane
    na rafach barwne  korale.


    Ukwiały przypominają
    ogrody pełne kwiatów,
    nie mają  jak korale
    zewnętrznych wapiennych szkieletów!



    Stułbiopławy

    Większość  stułbiopławów
    osiadły prowadzi tryb życia.
    W jeziorach stułbie płowe
    najczęściej się spotyka. 

    Te przedziwne  żyjątka
    mają też duże rozmiary,
    jak żeglarz portugalski,
    kolonijny organizm.

    Galaretowaty pieróg,
    lub przeźroczysty  żagiel,
    nadziany dwutlenkiem węgla
     z mackami  przy samym dnie (do 5 m).


    Pełnienie różnych funkcji
    przez polipy z jego  kolonii

    to wielopostaciowość
     czyli  polimorfizm
    .
    Toksyny jego jadu,
    poparzyć człowieka mogą,
    jedynie kąpiel w ubraniu
    najlepszą jest obroną. 

    Piękny i różnorodny
    parzydełkowców jest świat.
    Zachwyca, wabi, nęci,
    a czasem budzi strach!


    Dorota Grobelna

    19-12-2013r.



    sobota, 14 grudnia 2013

    Gatunki zwierząt zanikłych w Polsce


    EXP
    Zwierzęta zanikłe w Polsce
     
    Jaszczurka zielona, jesiotr zachodni,
       drop, pazurecznik wielki.
    Karliczka, sęp płowy i  pustułeczka,
     brodawnica, mrówkolew drzewny
    .



    To zwierzęta  zanikłe lub prawnie zanikłe,
     dawno przez ludzi już niewidziane.
    Czy zobaczymy je tylko na zdjęciach,
     czy wrócą do natury reintrodukowane?
      
     
     
    Dorota Grobelna
    14-12-2013r.
     

    piątek, 13 grudnia 2013

    Przykłady chronionych motyli w Polsce

     
    Motyle chronione w Polsce
    wybrane gatunki

     
     
    Szlaczkoń torfowiec, czerwończyk  fioletek,
     modraszki:  orion, Rebela.

    Niepylak apollo i mnemozyna,
    paź  żeglarz, pasyn lucylla.
    Takie imiona noszą motyle
    w Polsce ochroną objęte,
    Strzępotek hero, wstęgówka bagienna,

      wzory ich niepojęte!

    Dorota Grobelna
    13-12-2013r.

    Ryby chronione w Polsce



    Ryby pod ścisłą ochroną  w Polsce
     

     

    Babka:  piaskowa,  mała, czarnoplamka,
    szczupła, czarna;  alosa.
    Dennik, iglicznia, koza, kur rogacz,

     paprosz, śliz czy też ciosa.

    Różanka, piskorz, strzebla, piekielnica,
    jesiotr zachodni, śliz.

    Nie są to nazwy świątecznego ciasta
    lecz chronione gatunki ryb!





    Dorota Grobelna
    13-12-2013r.

    środa, 11 grudnia 2013

    Różanki pospolite -ryby współbytujące z małżami

    Różanki rybki ostrakofilne
     

    Różanki chronione rybki (9 cm),
    gdy zbliża się okres tarła, 
    w mulistym dnie stawu, rzeczki,
    poszukują małża (skójki, szczeżui). 
     


    Czerwone płetwy  wskazują
    że przyszła już godów pora.
    Samicy  pokładełko
    wyrasta długie  zgoła (5 cm).


    Samiec okopuje teren
    gdzie mieszczą się  mięczaki,
    rywali  nie dopuszcza
    w dogodny  rejon taki.

    Obłaskawia też  małża,
     by muszlę  rozwarł nieco.
    Wkrótce para różanek
    rozrodu rozpocznie dzieło.

     

    samiec obłaskawiający małża
     


    Samica swym pokładełkiem 
    do małża wprowadza jajeczka,
    samiec polewa je porcją
    pełnego plemników   mleczka.

    W jamach skrzelowych jaja
     bezpieczne mają  schronienie.
    Przez ruchy syfonów małża
    w tlen mają  zaopatrzenie.
     
    To porcjowane tarło
     od kwietnia do lipca trwa.
    Narybek opuszcza małża
     po 4-5 tygodniach.
     
    Dojrzały narybek  różanki
    z jamy skrzelowej wypływa
    i odtąd się zachowuje

    jak każda zwyczajna ryba.

     
    Hodowla narybku różanki  w warunkach laboratoryjnych
    w Zakładzie Zoologii Wydziału Nauk o Zwierzętach SGGW w Warszawie

    W dzień aktywne różanki
    żywią się roślinami 
    i w mule znalezionymi
    drobnymi bezkręgowcami.

     
    Jedyne ostrakofilne
     to rybki są w Europie,
    sprawmy by nie zniknęły

     z Polski  bezpowrotnie!   

     

    Dorota Grobelna

    11-12-2013r.

    niedziela, 8 grudnia 2013

    Ciekawe strony internetowe

     https://pomorska.pl/egzamin-osmoklasisty-2021-matematyka-tutaj-znajdziesz-odpowiedzi-i-arkusze-egzaminacyjne-cke/ga/c5-15631303/zd/49730533

    https://www.matematyczny-swiat.pl/search/label/Liczby%20ca%C5%82kowite
    https://www.software3d.com/UsersModels.php
    http://analizaobrazu.x25.pl/articles/5

    http://www.ko.rzeszow.pl/konkursy/zadania/sp_mat_przy_zadania.pdf

    http://www.myxomycetes.wolf-5.cyberdusk.pl/index.php?wyb=05 - Ruch śluzowców
    http://matematycznie.blox.pl/html
    https://www.youtube.com/watch?v=Sc63Y-BK8BY- pole prostokąta
    http://www.lulek.tv/gry/darmowe/zegar-ucznia-128  nauka godzin na zegarze
    http://www.iwiedza.net/wiedza/m013.html
    http://www.math.edu.pl/testy.html
    https://www.youtube.com/watch?v=rSiHUAdVRNM- czas jako następstwo ruchu obrotowego Ziemi
    http://podaj.to/post/1753,1,naukowcy-nie-wiedz-co-o-tym-myle-21-cudw-natury-ktre-s-niezwykymi-odkryciami.html
    http://www.matzoo.pl/klasa3/mnozenie-przez-2-3-4-i-5_14_250
    http://slimak.onet.pl/_m/matury/Sprawdzian2013/Wiatr_sprawdzian_szostoklasity_arkusz_testowy_2014.pdf 
    http://egzamer.pl/wp-content/themes/egzamer/demo/SP_matematyka_demo/RES-Fbarometr123.html

    Najdalsza sonda 
    http://www.polskieradio.pl/23/266/Artykul/678164,Voyager-1-leci-juz-od-35-lat

    Najpiękniejsze drzewa świata http://www.popularnie.pl/16-drzew/
    http://www.flightradar24.com/49.35,-2.17/5- samoloty nad Polską
    http://www.matzoo.pl/klasa5/miary-katow_33_203.html#task

    http://slideplayer.pl/slide/845690/
    http://www.oze.otwartaszkola.edu.pl/Portals/0/dokumenty/Instrukcje/SAMOCHÓD_HYDROCAR.pdf

    Tangramy
    http://www.tangramgames.co.uk/tangramgameB/index.htm

    Jak chronić klimat?
    http://chronklimat.pl/?p=ekoznaki&lang=pl
    Doświadczenia z konkursu Świetlik
    http://www.swietlik.edu.pl/glowna

    Witualna wycieczka po Krakowie
    http://wirtualnyspacer.krakow.pl/#/53035/339,0
    Lasy państwowe

    http://www.lasy.gov.pl/

    Natura 2000

    http://szkola-malyn.strefa.pl/dokumenty/Natura%202000.pdf

    Filmy z doświadczeniami

    http://www.totylkofizyka.pl/woda-tuczy/

    Polskie Parki Narodowe

     

     

     

     

     

    http://www.parkinarodowe.edu.pl/pn/karkonoski_pn2.htm

    https://pomorska.pl/egzamin-osmoklasisty-2021-matematyka-tutaj-znajdziesz-odpowiedzi-i-arkusze-egzaminacyjne-cke/ga/c5-15631303/zd/49730533

    Saki chronione
    http://zzknafle.republika.pl/

    Czerwona księga - kręgowce
    http://wildpoland.prv.pl/pdf2.pdf

    http://dinoanimals.pl/zwierzeta/najbardziej-jadowite-weze-swiata-top-10/

    Owady i pajęczaki
    http://swiatmakrodotcom.wordpress.com/o-mnie/

    Owady
    http://www.aguria.pun.pl/viewprintable.php?id=531

    Testy z konkursu ekologicznego  Eko Planeta

    http://eko.suwikr.pl/eko/testy.html

    Rodzima flora
    http://zielarka.wordpress.com/

    Znaki ekologiczne i ich objaśnienie


     
    Eko znaki





     
     
    Znaki zagrożeń dla życia człowieka
     
    Eko znaki-  strona  
    http://chronklimat.pl/?p=ekoznaki&lang=pl

    sobota, 7 grudnia 2013

    Ukształtowanie dna morskiego

    Wędrówka po dnie oceanicznym
    Zanurzony kontynent szelfem zwany,
    do 200  metrów ma głębokości.
    Zazwyczaj intensywnie jest eksploatowany
    z powodu bogactw dużej obfitości.
    Tu rybołówstwo i owoce morza
    hodowane i poławiane na największą skalę.
    Tu wiertnicze platformy są ropy i gazu,
    złoża cennych kruszców  skryte w oceanie.

    Na szelfie przepiękne rafy koralowe,
    zbudowane z wapiennych szkieletów korali.
    Bogactwo, przeróżnych  żyjących organizmów,
    w wielobarwnych szatach jak z  oskarowej gali.


    Za szelfem  znajduje się stok kontynentalny
    o dużym nachyleniu, pocięty kanionami
    Baseny oceaniczne (73% pow. dna morskiego  )zagłębione na dnie,
    oddzielone śródoceanicznymi grzbietami.

    Grzbiety oceaniczne  to potężne  wzniesienia,
    od dna do ich szczytu wysokość ogromna (nawet do10 km).
     Ciągną się bardzo długo pośrodku oceanu,
    po obu ich stronach znajduje się głębia.
    Ich szczyty stanowią często znane wyspy,
    do takich należą Islandia, Azory. 
    W dnie oceanicznym zadziwienie budzą
    głębokie rozpadliny- oceaniczne rowy.


    Rowy oceaniczne: Mariański, Tonga, Filipiński
    to dna obniżenia o stromych dosyć stokach.
    Najwyższe góry jakie znamy z lądu (Himalaje- Mont Everest),
    schowałyby się  w nich z zapasem w podskokach.  
    Rowy to rejony sejsmicznie aktywne,
    występują w nich często trzęsienia ziemi.
    Te wywołują  siejące zniszczenie
      potężne fale tsunami.

    Góry i gujoty  to wygasłe wulkany,
    nie tworzą  wysp wcale, nad nimi wodny mur.
    Wznoszą się stromo z dna oceanu
    około 30 tysięcy  w oceanach tych  gór.
    Dno oceaniczne podobnie jak lądy,
    nie jest jednolite lecz  pofałdowane.
     Ze względu na jego ogromną powierzchnię,
    przez ludzi niedokładne  jest jeszcze zbadane.
     

    Dorota Grobelna
    07-12-2013r.

    piątek, 6 grudnia 2013

    Pajęczaki -skorpiony

    Tajemnice skorpionów
     

    Skorpiony- żyworodne pajęczaki,
    aktywne w nocy i czasami w dzień.
    Szczypce (na nogogłaszczkach) do raka mają podobne
    i  kolec jadowy (telson) jak ostry cierń.



    Szczypce skorpionów z łatwością mogą
    za jednym cieciem przeciąć skórę.
    A pancerz u wszystkich gatunków
    w świetle UV  fosforyzuje.

     


    Jad w zależności od gatunku,
    rażenia siłę różną ma.
    Zabija wije, pająki, owady,
    czasami nawet człowieka.

     (3% przypadków śmiertelnych)
     
    Do estywacji (letni letarg)  i hibernacji
    przystosowane są doskonale.
    Na wysokie dawki promieniowania
    bardziej od ludzi  też wytrzymałe.
    (zniosą dawki 154000 rentgenów,  człowiek 500 RTG )
     
    W skrajnych przypadkach suszę  zniosą
     i wytrzymałe są na głód (9 -mcy-3 lata).
    Bytują w górach, na pustyniach,
    i tam gdzie ciepło i tam gdzie chłód.
     
    Ciąża trwa różnie od dni pięćdziesiąt
    do osiemnastu  aż miesięcy.
    Młode samica na grzbiecie nosi,
    nim pierwsza wylinka się nie zakończy.

     (jednorazowo samica rodzi 30- do 100 młodych)
     
    Od trzech  do trzydziestu żyją lat,
    wielkości paznokcia( 9 mm) lub średniej stopy( 24 cm- s. cesarski).
    Skorpiony dawno zamieszkują świat,
    sprzed  400 mln lat-pochodzą  ich skamieliny lub tropy.


    Dorota Grobelna
    06-12-2013r.